Wiedzę można opisać zarówno jako „proces”, jak i jako „obiekt”. Proces to dynamiczne ujęcie zmiany. „Obiekt” to albo zasób potrzebny do procesu, albo jego wynik. Wiedza jest zarówno „czymś, co wiem”, jak i „procesem dochodzenia do znajomości czegoś”.
Możemy podzielić wiedzę na cztery kategorie:
1. Indywidualna wiedza ucznia w formie ujawnionej („embrained”) – sprawdzić ją możemy w testach, prezentacjach, w dyskusjach z rówieśnikami, podczas rozmowy z nauczycielami itp.
2. Indywidualna wiedza ucznia w formie ukrytej („embodied”) – jest to wiedza zorientowana na działanie, praktyczna, typu wiedzieć jak?, ujawniasię dopiero wtedy, gdy pojawia się na lekcji problem do rozwiązania.
3. Wiedza kolektywna w formie ujawnionej („encoded”) – czasami nazywana informacją. Ta wiedza jest powszechnie dostępna, przechowywana pod postacią symboli, w bazach danych, w internecie.
4. Wiedza kolektywna w formie ukrytej („embedded”) – jest to kolektywna wiedza całej grupy, objawia się w kulturze organizacyjnej szkoly czy klasy, przekonaniach, normach kulturowych, sposobach komunikacji interpersonalnej itp.
Poziomy Wiedzy
Ton de Jong (Projekt Go-Lab)
Tworzenie wiedzy i dzielenie się wiedzą
Tworzenie wiedzy to fundament postępu. Gdyby ludźmi nie kierowała ciekawość i chęć poszerzenia swojej wiedzy, nadal mieszkalibyśmy w jaskiniach.Tempo postępu technicznego w ciągu ostatnich 200 lat tak przyspieszyło, że rozwój wiedzy następuje na naszych oczach.Tworzenie wiedzy jest ściśle powiązane ze studiami nad innowacyjnością i psychologią twórczości. Dzielenie się wiedzą (knowledge sharing) jest prawdopodobnie najmniej kontrowersyjną koncepcją w ramach knowledge management. Dzielenie się wiedzą ma służyć zwiększeniu dostępności zasobów wiedzy, które znajdują się wewnątrz organizacji oraz w jej otoczeniu.Skłonienie pracowników, nauczycieli czy uczniów do tego, aby uczyli innych, przekazywali swoją wiedzę jest jednym z najczęściej poruszanych w literaturze aspektów operacyjnych zarządzania wiedzą czyli tzw. dzielenie się wiedzą lub upowszechnianie wiedzy (ang. knowledge sharing, knowledge/diffusion/transfer).
Knowledge dissemination oznacza inaczej „szerzenie”, „rozpowszechnianie”, „rozsiewanie” wiedzy. Dzielenie się wiedzą wymaga umiejętności: „ludzie muszą nauczyć się mówić innym o tym, co wiedzą, w takiej formie, aby przyciągnąć ich uwagę”.
Upowszechnianie wiedzy (dissemination/diffusion) to interaktywny proces, za pomocą którego uczestnicy tworzą i dostarczają informacje sobie wzajemnie na temat innowacji w celu osiągnięcia wzajemnego zrozumienia. Zakończone sukcesem upowszechnianie wiedzy tworzy zmianę w ludzkim sposobie myślenia i działania. Na upowszechnianie wiedzy zawsze składają się: innowacja, kanały upowszechniania wiedzy, czas, ludzie i społeczności. Jak zauważa Peter Sammons, prawdopodobnie najskuteczniejszą metodą transferu wiedzy jest edukacja szkolna, którą charakteryzuje program nauczania, zamknięcie uczniów w budynku, podział na przedmioty itp. Niestety nie można powszechnie wykorzystywać tej metody upowszechniania wiedzy w przedsiębiorstwach. Powodem jest brak czasu na kilku lub kilkunastoletnie oderwanie pracowników od ich codziennych obowiązków.
Drugim powodem jest to, że przekazywanie wiedzy nie jest jedynym zadaniem (w przeciwieństwie do oświaty), dla jakiego zostały powołane.
Innowacyjność jest efektem procesu tworzenia wiedzy (Knowledge creation, production of knowledge), ale aby miała miejsce, muszą zachodzić także inne procesy wspierające, tzn.:
– odkrycie wiedzy (Knowledge Discovery & Detection),
– wartościowanie wiedzy (Knowledge Assessment),
– pozyskiwanie wiedzy (Knowledge Acquisition),
– ochrona wiedzy (Protection of knowledge),
– ponowne wykorzystanie wiedzy (Knowledge Reuse).
Dzielnie się wiedzą jest specyficzną formą uczenia (się). O skuteczności procesów dzielenia się wiedzą zazwyczaj decyduje brak wielu negatywnych zjawisk, które towarzyszą nieefektywnemu dzieleniu się wiedzą. Dzielenie się wiedzą to jeden z najbardziej praktycznych i popularnych procesów zarządzania wiedzą, jeśli chodzi o zainteresowanie.
Dzielenie się wiedzą jest obecnie uznawane za jeden z podstawowych wyróżników innowacyjnych firm. Proces dzielenia się wiedzą zakłada, że jego uczestnicy angażują się w dialog, tworzą kontekst dla informacji, dzięki czemu następuje proces uczenia się. Aby jednak uczestnicy byli bardziej zaangażowani, należy się przyjrzeć mechanizmom i możliwym sposobom motywowania do dzielenia się wiedzą.
Poniżej przedstawiono pożądane zachowania pracownika, które mają pozytywny wpływ na dzielenie się wiedzą:
– motywowanie innych pracowników do dzielenia się wiedzą (np. przez dziękowanie im za przekazaną wiedzę, odwzajemnianie się im tym samym),
– tworzenie sprzyjającego klimatu dla dzielenia się wiedzą (dotyczy szczególnie menedżerów średniego szczebla), np. przez odpowiednie prowadzenie spotkań z pracownikami tak, aby wszyscy mogli się wypowiedzieć, motywowanie do bardziej pogłębionych wypowiedzi, niezastraszanie pracowników itp.),
– poświęcanie czasu na kodyfikowanie wiedzy, czyli tworzenie dokumentów, do których mogą mieć dostęp w przyszłości
Motywowanie do dzielenia się wiedzą
– pomaganie innym pracownikom w rozwiązywaniu ich problemów – przyjmowanie roli mentora,
– troska o tych, którzy czują się niedoinformowani i zdezorientowani,
– proaktywne poszukiwanie problemów w organizacji związanych z faktem, że pracownik jest niedoinformowany/posiada niepełną wiedzę na dany temat (przeciwieństwem takiego zachowania jest destruktywne podejście polegające na biernym przyglądaniu się innej osobie w oczekiwaniu na popełnienie przez nią błędu. Takie postawy powinny być piętnowane i karane)
Przeciwieństwem „dzielenia się wiedzą” jest „chomikowanie wiedzy”. Najważniejszym skutkiem chomikowania wiedzy przez pracowników jest szkodzenie innowacyjności firmy
Kreatywność (twórczość)
Kreatywność jest cechą pojedynczego człowieka i jej badaniem zajmuje się psychologia (psychologia twórczości). Kreatywność (twórczość) to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie. Twórczość to cecha KAŻDEGO – może występować u danej osoby w różnym nasileniu, od minimalnego aż do wybitnego i unikatowego. Twórczość jest swego rodzaju przeciwieństwem naśladownictwa.
Rozróżniamy dwa rodzaje twórczości (oba są ważne). Tak zwana twórczość pisana przez duże „T” dotyczy działalności osób wybitnych: noblistów, znanych reżyserów, pisarzy itd. W życiu codziennym ważna jest także twórczość pisana przez małe „t”. Ważne jest, abyśmy nie utożsamiali kształtowania kreatywnych umysłów z ambitnymi celami, takimi jak np. wykształcenie kolejnej Marii Curie-Skłodowskiej. Dla budowy innowacyjnego społeczeństwa prawdopodobnie ważniejsze jest, abyśmy wychowali wielu „twórców” niż niewielu „Twórców”.
W procesie twórczym można wyróżnić następujące etapy:
1. Wyszukiwanie lub intuicyjne rozpoznawanie problemów.
2. Przygotowanie do rozwiązania. Człowiek skupia się na problemie i pogrąża w nim, zbiera informacje, które mogą mieć z nim związek oraz formułuje robocze hipotezy.
3. Inkubacja rozwiązania. Po zgromadzeniu dostępnych informacji następuje odprężenie i podświadome przemyśliwanie nad zebranym materiałem. W tej mało poznanej, lecz istotnej fazie często może się wydawać, że człowiek jest bezczynny lub marzy na jawie, w istocie zaś jego podświadomość stara się ułożyć fakty w nowe wzory.
4. Zrozumienie lub olśnienie. Często w najmniej oczekiwanej chwili – w czasie jedzenia, spaceru lub przy zasypianiu – pojawia się nowy pomysł rozwiązania problemu. Należy to szybko zanotować, bo świadoma część umysłu może o nim zapomnieć w trakcie innych czynności.
5. Weryfikacja i zastosowanie. Człowiek stara się udowodnić za pomocą eksperymentu lub logicznego rozumowania, że nowy pomysł może rozwiązać dany problem.
Kreatywność jest zdolnością do tworzenia nowych rozwiązań. National Advisory Committee on Creative and Cultural Education (NACCCE) opisuje cztery następujące cechy kreatywności:
–– Kreatywność wymaga wykorzystania wyobraźni,
–– Kreatywne działanie jest działaniem celowym, skierowanym na osiągnięcie rezultatu,
–– Efektem kreatywnego działania jest oryginalne dzieło,
–– Efekt powinien być wartościowy z punktu widzenia założonych celów.
Bycie osobą kreatywną oznacza widzenie tej samej rzeczy jak wszyscy inni, lecz myślenie o tej rzeczy w inny sposób. Kreatywność to cecha pozwalająca tworzyć i rozpoznawać nowe pomysły, alternatywy i możliwości, które mogą być pomocne w rozwiązywaniu problemów, komunikowaniu się z innymi ludźmi lub dostarczaniu rozrywki sobie lub innym. Oscar Wilde powiedział, że ludzie rozsądni próbują się dostosować do otaczającego ich świata, a ludzie nierozsądni próbują go zmienić. W związku z tym cały postęp zawdzięczamy ludziom nierozsądnym. Ludzie uznawani za twórczych dostrzegli coś, czego inni nie widzieli. Ludzie mało twórczy uznają porządek zastany za naturalny, a zmianę traktują jako zamach na ten porządek.
Ocena kreatywności
J. Fazlagić, Innowacyjne zarządzanie wiedzą, Difin, Warszawa 2014, s. 99
Ocena szacunkowa kreatywności uczniów za pomocą czterech kryteriów:
1. Płynności – (liczba odpowiedzi), definiuje się ją jako łatwość wytwarzania pomysłów – ich liczbę. Im więcej pomysłów dana osoba wytworzy w danym czasie, tym lepszą ma płynność. Wyróżniamy trzy rodzaje płynności:
− słowną (np. podanie jak największej liczby słów zaczynających się na literę „L”),
− ideacyjną (np. wytworzenie jak największej liczby rozwiązań problemów),
− skojarzeniową (np. podanie jak największej liczby słów kojarzących się z wyrazem „owca”).
2. Giętkości – (zróżnicowanie kategorii), definiuje się ją jako gotowość do zmiany kierunku myślenia.
Operacyjnym wskaźnikiem tej zdolności może być różnorodność pomysłów, czyli liczba kategorii, do jakich można je zaliczyć. Istnieją dwa rodzaje giętkości:
− spontaniczna (polegająca na niewymuszonej zmianie kierunku myślenia),
− adaptacyjna (związana z modyfikacją procesu myślenia pod wpływem konieczności dostosowania się do okoliczności lub warunków zadania).
3. Oryginalności – (statystyczna rzadkość występowania), czyli zdolności do wytwarzania reakcji nietypowych, niezwykłych, niepowtarzalnych. Najprostszym kryterium oryginalności jest zbadanie, u ilu osób testowanych pojawiło się dane rozwiązanie.
4. Staranności – (wysiłek włożony w prezentację dzieła przez autora), czyli ilości pracy włożonej w ekspresję pomysłu, np. liczba słów poświęconych na jego opis lub liczba szczegółów wykorzystywanych w opisie.
[1] PISA 2006, Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów OECD PISA, Wyniki badania 2006 w Polsce, Ministerstwo Edukacji Narodowej.